Penrêwlys an Nowgows - lovinglivingcornish

George Orwell

"Don't you see that the whole aim of Newspeak is to narrow the range of thought? In the end we shall make thoughtcrime literally impossible, because there will be no words in which to express it."

Stagell dhe'n novel Nawnjek Eth Peswar

Yma Gerva awoles

Nowgows o tavas sodhogyl Oceanya hag y feu creatys rag colenwel pùb otham ideologyl o perthynus dhe Gernsok, pò Socyalieth a Gernow. I’n vledhen 1984 nyns esa den vëth owth ûsya Nowgows rag y vain unnyk a gemenessa, nag in cows nag in screfa. Artyclys an penscrefor in Baner a Gernow o compôsys ino, saw hèm o tour de force nag ylly bos gwrës marnas gans arbenygor. Yth o dhe wetyas y kemmer Nowgows tyller Hengows (hèn yw, Kernowek) woteweth adro dhe’n vledhen 2050. I’n mên-termyn yth esa va owth avauncya stap ha stap, awos esely an Party oll dhe vos tennys dhe ûsya gerva ha kestrowen longus dhe Nowgows moy ha moy i’ga hescows a bùb jorna. An versyon ûsyes in 1984, an versyon corfys i’n Nawves ha’n Degves Dyllans a’n Gerlyver Nowgows, hèm o versyon rag tro, hag ino whath yth esa lies ger moy ès dell o res, lies furvyans coth inwedh, ha’n re-ma parys dhe vos sùpressys wàr an dyweth. In dann avîsment omma awoles y kefyr an versyon dewetha ha perfethhës, dell yw hemma corfys i’n Unegves Dyllans a’n Gerlyver.

Yth esa dew borpos dhe Nowgows: provia main a gows rag an welva wàr an bÿs, ha’n ûsadow preder, o perthynus dhe’n dyscyplys a Gernsok; ha gans henna gul kenyver maner aral a breder may fe hy ùnpossybyl. Yth o intendys, pàn ve Nowgows degemerys gordheweth, ha Hengows ankevys, ena pùb preder heretycal – hèn yw, pùb preder a dhyberth orth penrêwlys Kernsok – y fedha tra anprederadow, herwyth an lytheren, dhe’n lyha kemmys a ve predery ow powes wàr eryow. Gerva an tavas-ma o byldys rag representya yn kewar, hag yn pòr sotel, lower torn, pùb mênyng a ylly esel an Party leverel a’y vodh; mès rag exclûdya i’n kettermyn pùb mênyng ken, ha’n possybylta kefrës dones bys dhodhans wàr fordh andydro. Yth o hemma gwrës part dre greatya geryow nowyth, mès kyns oll dre remuvya geryow nag o whensys ha dre stryppya styryow camgryjyk dhyworth an geryow esa ow remainya, ha pynag oll is-styr gansans, kemmys a ve possybyl. Ot unn ensampyl – Yth esa an ger frank whath dhe gafos in Nowgows, saw ny ylly bos ûsys lemen in lavar a’n par “An ki ma yw frank a low” pò “An gwel yw frank a hwenn.” Ny ylly bos ûsys in y styr coth “frank yn polytyk” pò “frank yn skiansek”, drefen nag esa hanvos na fella dhe’n conceytys franketh polytyk ha franketh skiansek, ytho dyhanow êns y yn tien. Kefrës ha sùpressya geryow heretycal yn tyblans, lehe gerva an tavas a vedha sensys bos porpos lowr, y honen oll, ha ger vëth nyns o alowys dhe dhurya mar kylly bos gorrys adenewen. Nyns o devîs Nowgows istyna efander predery, adar y gulhe, ha’n porpos-ma o scodhys yn andydro der drehy tresourva an geryow bys i’n byhanna.

Nowgows o growndys wàr an tavas Kernowek dell eson ny hedhyw orth y aswon, kyn na wothfa cowsor vëth a Gernowek agan dedhyow ny convedhes lies lavar a Nowgows, naneyl lavarow na ve unweyth geryow nowyth gwrës. Gerva Nowgows o rynnys inter try several class, henwys Gerva A, Gerva B (pò Keseryow), ha Gerva C. Sempla vëdh omma mara teu pùb class in dann avîsment dyblans, saw y hyll an coyntys in gramer an tavas bos dyghtys i’n gevalsen may fynnyn examnya Gerva A, awos an keth rêwlys dhe vos ow qweytha der oll an teyr rumen.

__________________

Gerva A. Kefys in Gerva A o an geryow mayth esa otham anodhans rag an bêwnans a bùb jorna – rag ensampyl, debry, eva, whel, omwysca, mos an stairys in bàn ha wàr nans, ûsya degador, lowartha, parusy boos, ha taclow a’n par-na. Namnag o hy formys yn tien gans geryow eus dhe ny solabrës – geryow kepar ha gweskel, ponya, ki, gwedhen, sugra, chi, park – saw in comparyans orth gerva an Kernowek hedhyw an nùmber o pòr vian, ha’ga styr o defînys yn meur moy tynn. Pùb omborthuster ha skeuslyw mênyng o pùrjys in mes. Kemmys a ylly bos, nyns o neb ger Nowgows i’n class A marnas son stacâtô rag unn conceyt o ùnderstondys yn cler. Ùnpossybyl glân via ûsya Gerva A rag porpos liennak pò rag dadhel bolytyk py fylosofek. Nyns o hy forpos ma’s leverel prederow sempel ha specyfyk, tùchyng taclow pëthek dre vrâs pò gwythres corforek.

Yth esa dhe gramer Nowgows dew boynt a goyntys rag nôtya. An kensa a’n re-ma o keschaunjadôwder, heb excepcyon ogasty, inter an dyvers rannow cows. Pùb ger i’n tavas (ger pòr abstract, warlergh pennrêwl, a’n par if pò when kyn fe), yth o dhe ûsya avell verb, hanow, naser pò adverb. Inter form an verb ha form an hanow, nyns esa varyans vëth, hag an keth rêwl-ma ow tystrôwy lies form goth. An ger leverel, rag ensampyl, nyns esa dhe gafos in Nowgows. Y dyller o kemerys gans lavar, esa ow servya avell hanow ha verb kefrës. Sewyes omma nyns o pennrêwl etymologyl: dôwysys i’n eyl câss y feu an hanow gwredhek dh’y witha, in y gela y feu an verb. Ha kyn fe hanow ha verb a styr nes’hevyn heb bos kelmys yn etymologyl, yn fenowgh y fedha onen anodhans sùpressys. Nyns esa, rag ensampyl, ger kepar ha 'trehy’, drefen y styr dhe vos kemerys aberth i’n ger kemmysk y styr kollell. Yth o pùb naser formys dre addya gorfen -ek dhe’n ger, ha pùb adverb dre addya temygen yn. Ytho, rag ensampyl, tothek o ‘uskys’ ha’n adverb o yn tothek. Nebes a’gan henwyn a’n jëdh hedhyw, kepar ha da, krev, bras, medhel, o gwithys whath, saw aga nùmber o bian. Nyns esa otham brâs anodhans dre rêson pùb styr a naser dhe vos hewul dre addya gorfen -ek dhe’n ger kessevyn.

Ha pella, y hylly pùb ger (unweyth arta, warlergh pennrêwl, pùb ger oll i’n tavas) bos negedhys dre addya rag-gorrans an-, pò bos crefhës der an rag-gorrans meur-, pò, in whath brâssa pooslev, dobelveur-. Ytho, rag ensampyl, anyeyn o ‘warm’, ha meuryeyn ha dobylveuryeyn o ‘pòr yêyn’ ha ‘yêyn dres ehen’. Yth o possybyl inwedh, kepar dell yw in Kernowek a’n jëdh hedhyw, chaunjya mênyng pùb ger ogasty dre ûsya ragêr in rag-gorrans: adryv-, derag-, ynbann-, warnans-, hag erel. I’n vaner-ma y hylly gul i’n erva leheans a’n very larcha. Abàn o an ger dâ kefys solabrës nyns esa otham vëth a’n ger drog, rag an styr-ma dhe vos côwsys mar wyw – gweffa, in gwir – avell andha. Nyns esa otham, in kenyver câss a dhew er o unn par a gontrarys naturek, ma’s determya pyneyl anodhans a vedha sùpressys. Y hylly tyller an ger poos, rag ensampyl, bos kemerys gans anskav, pò tyller an ger skav gans anbos, acordyng dhe breferryans.

Rêwlyster o nessa merk arbennyk in gramer Nowgows. Gans bohes excepcyon, yw complys awoles, yth o pùb furvblegyans obedyent dhe’n keth rêwlys. Ytho, gorfen pùb verb i’n amser dremenys, in pùb person, kefrës ha’n naser verbek, o -as. Amser dremenys dhe ladra o ladras vy, ladras jy, ladras ev, ladras hi, ladras ni, ladras hwi, ladras i. Amser dremenys dhe lavar o lavaras vy, lavaras jy ... An naseryow verbek o ladrys ha lavarys. Hag indella rag, dre oll an tavas. Pùb form kepar ha ‘leverys vy’, ‘kemersys jy’ o dylës. Pùb form liesek o gwrës dre addya -ow. Form liesek mab, chi, tra o mabow, chiow, traow. Naseryow comparek o gwrës heb varyans dre addya -a (daa, creffa, brassa, medhella, tothekka), ha’n byldyans gans moy, moyha o sùpressys. Furvblegyans personek orth rageryow o sùpressys magata: yth o res leverel dhe ev in le ‘dhodho’, gans hwi in le ‘genowgh’, war i in le ‘warnodhans’.

Furvblegyans afrêwlys o alowys dhe unn class only a’n erva: an verbow gweresek. Yth esa oll an re-ma (bos, gul, mynnes, gallos, godhvos) owth obeya aga ûsadow auncyent. Inwedh yth esa nebes afrêwlysterow i’n gerfurvyans rag otham a gows uskys hag êsy. Mars o ger cales dhe leverel, pò lyckly dhe vos clôwys camm, y fedha sensys y vos drog-ger ipso facto. Traweythyow, ytho, rag kerensa an hesonecter, lytherennow o addys in ger, pò gwithys o furvyans coth. Saw nyns o an otham-ma dierbynys yn fenowgh ma’s in Gerva B. Leveryans êsy prag yth o tra kemmys y bris, y fëdh hemma clerhës moy adhewedhes i’n scriven-ma.

__________________

Gerva B. Kefys in Gerva B o geryow byldys dre dowl, rag porpos polytyk: hèn yw, geryow mayth esa goblegyans polytyk dhodhans, pùb câss oll, mès mayth o intendys kefrës constrîna cowntnans a breder desîradow orth an person a wrella aga ûsya. Heb cowl-ùnderstondyng a benrêwlys Kernsok, cales o ûsya an geryow-ma yn ewn. Neb gradh y hyllens y bos trailys dhe Hengows, traweythyow dhe eryow kefys in Gerva A, saw gul indella o reqwîrya, moyha menowgh, araleryans hir, mayth o kellys, pùb termyn, nebes gordonyow. An geryow B o tavas in sort a verrdhorn, ow trùssa yn fenowgh leun-fardel a lies tybyans warbarth dre sylabennow bohes aga nùmber, mès i’n kettermyn moy kewar, moy nerthek ès an tavas a bùb jorna.

Gerva B o geryow kes-elvennek in pùb câss. (Yth o geryow a’n par-ma, rag ensampyl kowsskrif, dhe gafos in Gerva A heb mar, saw nyns êns y marnas cot’heans vas heb colour ideologyl arbennyk.) Ger a’n Erva B o gwrës dre gesunnya dew er, pò moy ès dew, pò rannow ger, in form êsy dhe leverel. An sewyans o hanow ha verb kefrës, a vedha furvblegys acordyng dhe’n rêwlys kemmyn. Ot unn ensampyl: an ger dabreder, ha’y styr ogas ha ‘ewngrejyans’; pò mara pe consydrys avell verb, “predery in maner ewngryjyk’. Hèm o furvblegys indelma: hanow ha verb-hanow dabreder; amser dremenys dabrederas; rangemeryans present ow tabreder; naser dabrederek; adverb yn tabrederek; den orth y wul dabrederyas.

Nyns o an geryow B byldys dre dowl etymologyl. An elvennow a ylly bos dôwysys in mes a bùb rann cows, ha bos gorrys in kenyver ordyr ha dyfelebys in kenyver maner a’s gwrella êsy dhe leverel heb cudha an kesunnyans. I’n ger kammbreder, rag ensampyl, yth esa an preder i’n nessa plâss, mès in prederlu (Creslu Preder) yth esa i’n kensa le, hag i’n secùnd ger unn sylaben o kellys. Dre rêson diogely an hesonecter ha’n styr dhe vos brâssa chalynj, yth esa furvyans afrêwlys moy menowgh in Gerva B ages in Gerva A. Rag ensampyl, naseryow dhe Menypaks ha Menykar o Menykresek ha Menykargar, drefen son -paksek o nebes tyckly, ha ny ylly -karek ha karrek bos dyberthys dre son. Warlergh pennrêwl, bytegyns, y hylly pùb ger in Gerva B bos furvblegys i’n keth vaner.

Yth esa dhe rann a’n geryow B mênyng pòr sotel, scant na alsa nagonen ùnderstondya mar ny ve mêster a’n tavas in oll y vanylyon. Consyder, rag ensampyl, an lavar tîpek ha kefys in Baner a Gernow “Predercothyasow a andorrglew Kernsok.” Y fia versyon trailys, cotta gyller, dhe Hengows indelma: “An re eus dhedha tybyansow a veu formys kyns an Whêldro, nefra ny wodhons cowl-ùnderstondyng emôcyonal a benrêwlys Socyalieth a Gernow.” Saw nyns yw hemma trailyans dhe gontentya. Kyns oll, rag convedhes leun-styr an lavar in Nowgows, y fia res ùnderstondya yn cler pëth yw Kernsok. Ha pella, ny wothfia den vëth, marnas onen deskys in Kernsok yn pòr dhown, an ger torrglewes in oll y nerth – goblegya degemeryans dal, ha tomm an golon, na yll bos hedhyw desmygys; pò an ger predercoth, o maglys in unn kesplethyans gans an nôcyons sherewynsy ha decay. Saw certan geryow in Nowgows a’n jeva offys arbennyk, hag yth o predercoth onen anodhans: ha’n devar nyns o leverel neb mênyng vëth, mès dystrôwy mênyng. Istynys veu styr an geryow-ma, na ylly bos meur aga nùmber, heb mar, bys mayth esa cals geryow erel inans, hag y hylly an re-na bos sqwattys hag ankevys abàn êns oll lemmyn côwsys gans unn ger compassus. An brâssa caletter in whel an screforyon a’n Gerlyver nyns o creatya geryow nowyth, mès, wosa creatya, diogely hedhes dh’aga styr: hèn yw, diogely pan myns a eryow coth o dylës der aga bosva.

Dell wrussyn ny gweles solabrës in câss an ger frank, geryow esa i’n termyn passys styr heretycal dhodhans o gwithys traweythyow rag êsyans, warlergh pùrjya oll an styryow nag o desîrys. Yth o geryow erel, lu dynyver anodhans, remuvys yn tien: geryow kepar ha enor, jùstys, moralyta, kesgwlasegieth, democratieth, sciens ha crejyans. Yth êns y tyldyes in dann dhornas geryow nowyth, ha kettel vêns y tyldys, y fowns y dylës. Oll an geryow adro dhe’n conceytys lyberta hag eqwalyta, rag ensampyl, o comprehendys i’n ger kammbreder, hag oll an geryow adro dhe’n conceytys objetuster ha rêsonegieth o comprehendys i’n ger predercoth. Brâssa kewerder a via peryllys. An pëth esa otham anodho in esel an Party o cowntnans haval dhe wologva Ebrow an Beybel – neb o sur, heb godhvos taclow moy, tell wordhya oll an nacyons ‘duwow fâls’, saw y nacyon ev yn unsel. Ny’n jeva otham vëth a wodhvos an duwow-na dhe vos gelwys Baal, Osîrys, Mologh, Ashtaroth ha haval. Dhe le ev a wodhya anodhans, dre lycklod, dhe well y ewngrejyans a vedha. Aswonys dhodho o Jehôva ha gorhemynadow Jehôva: ev a wodhya, ytho, bos kenyver duw henwys ken pò dyffrans y deythy, yth o henna duw fâls. I’n keth vaner ogas lowr, esel an Party a wodhya an pëth o omdhon ewn, hag yn pòr nywlek, yn pòr jeneral, ev a wodhya pan trespasseth o possybyl. Y vêwnans carnal, rag ensampyl, o rêwlyes gans an dew er Nowgows kyjgamm (imoralyta carnal) ha dadhemedh (chastyta). Comprehendys in kyjgamm o pynag oll cammweyth carnal. Intredhans yth esa lewdnes, avoutry, kethreydhogneth ha ken carnalyta dynatur, ha, kefrës, coplans inter priosow pàn ve only rag delît. Nyns esa otham vëth aga henwel dyblans, rag y oll o dhe vlâmya yn kehaval; kefrës ha pùnyshys, warlergh pennrêwl, dre bain merwel. In Gerva C, mayth esa geryow sciensek ha teknegyl, y fedha res martesen gul henwyn arbenygys dhe certan carnal erryans, saw nyns esa otham a’n re-ma dhe’n dynasyth kemmyn. Ev a wodhya styr dadhemedh – hèn yw, carnalyta normal inter gour ha gwreg, rag porpos denethy flehes, heb plesour corforek dhe’n venyn: pùptra ken o kyjgamm. In Nowgows scant nyns o possybyl sewya preder heretycal yn pella ès percepcyon bos hemma heretycal defry: dres an poynt-na nyns esa geryow dhe gafos.

In Gerva B nyns esa ger vëth newtral yn ideologyl. Nùmber brâs o clorlavarow. Styr geryow a’n par-ma, kepar ha joycamp (camp lavur constrînys), rag ensampyl, pò Menypaks (Menystrans Cres, h.y. Menystrans Gwerrya), namnag o very contrary dhe’n styr a via dhodhans warlergh aga semlant. Wàr an tu aral, yth esa rann a’n geryow ow tysqwedhes ùnderstondyng scornus ha dhe blemmyk a nas wir an gowethas Oceanek. Unn ensampyl o pobstoffyas, ha’y styr o an cragh-dhydhanans ha’n gownowodhow esa an Party ow dystrybûtya dhe’n luyow a’n bobel. Ken geryow o omborthus, ha styr ‘dâ’ dhedha pàn vêns côwsys a’n Party ha ‘drog’ pàn vêns côwsys a'y eskerens. Saw gans henna yth esa showr geryow nag o worth kensa syght saw berrheans pur, hag an re-ma ow kemeres aga lyw ideologyl herwyth aga starneth, adar styr.

Kemmys a ylly bos devîsys, pùptra a neb pris polytyk, in ober pò potencyal, o desedhys in Gerva B. Hanow pùb kesva, pò cowethyans, pò dyscas, pò gwlas, pò instytûcyon, pò chy poblek, a vedha pùpprës trehys in shâp o cooth attês; hèn yw, ger êsy dhe leverel ha’n byhanna nyver a sylabennow dhodho heb cudha y dhevedhyans. In Menystrans an Gwir, rag ensampel, Adran an Covath, ha Winston arfedhys ena, o henwys Askov; Adran Fycsyon o Asfug, Adran Towlennow Pellwolok o Aspewolo. Hag indella rag. Nyns o hemma gwrës only rag erbysy termyn. Onen a’n nâsyow kefys i’n yêth polytyk i’n degvledhynnyow avarr a’n ugansves cansvledhen solabrës, yth o honna geryow ha lavarennow omdennys kepar ha gweder aspia; hag y feu nôtys bos tuedhyans ûsya cot’heans a’n par-ma o moyha dhe verkya in gwlasow totalytaryan hag in lies corforeth totalytaryan. Ensamplys o geryow kepar ha Nazi, Gestapo, Comintern, Inprecor, Agitprop. Orth an dallath yth o an practys-ma degemerys warlergh anyen, mès in Nowgows ev o ûsys gans porpos fast. Yth o percêvys, pàn ve hanow trehys indelma, fatell vedha an mênyng culhës ha chaunjys yn sotel, dre remuvya an moyha rann a’n nôcyons a via glenys dhodho in ken câss. Dhe’n scovarn yth esa an geryow Communist International, rag ensampyl, ow keslymna bredereth denyl bÿsefan, banerow rudh, defens a’n barryasow, Karl Marx ha Comûn Paris. An ger Comintern, wàr an tu aral, ny vynna ma’s henwel cowethyans clos, ha creun a dhyscas defînys yn tâ. Yma owth henwel neppëth ogas mar aswonys ha mar lymytys y borpos dell yw moos pò cader. Comintern namnag yw ger a yll bos leverys heb predery, mès Communist International yw lavaren may res tarya unn pols dhe’n lyha warnedhy. In ketelma an nôcyons sompnys gans ger kepar ha Menywir yw tanowa ha moy dhe rowtya ages an re yw gelwys gans Menystrans an Gwir. Chêson o hemma rag oll an cot’heans pùppynag may fe possybyl, hag inwedh rag an rach ogas goractys mayth o pùb ger gwrës ganso pòr êsy dhe leverel.

In Nowgows, an hesonecter o moy y bris ès pùb consyderacyon marnas kewerder mênyng. Rêwlyster gramer o offrynnys dhodho bÿth pàn ve otham. Offrynnys teg hag ewn, awos an pëth o reqwîrys, rag porpos polytyk kyns oll, hèn o geryow berr ha cot, sur aga styr, a ylly bos côwsys yn uskys ha na wre sordya ma’s nyver bian a dhaslevow in brës an cowsor. Yth esa an geryow B inwedh ow qwainya fors dhyworth an feth bos ogas oll anodhans pòr gehaval. I’n brâssa rann a’n câssys, an geryow-ma – dabreder, Menypaks, pobstoffyas, kyjgamm, joycamp, Kernsok, torrglewes, prederlu hag’n re erel dynyver – yth êns geryow a dhyw py teyr sylaben, ha’n pooslev o eqwal, moy pò le, inter an kensa elven ha’n nessa. Yth esa aga ûsyans ow kenertha gis clattra a gows – stacâto hag undon i’n kettermyn. Ha’n meder o hemma poran. An entent o gul cows, spessly cows wàr desten nag o newtral yn ideologyl, may fe va anserhak a’n warneth dhe’n moyha possybyl. I’n bêwnans a bùb jorna yth o res, heb dowt, traweythyow, ombredery kyns ès côwsel; saw esel an Party, gelwys dhe wul breus polytyk pò ethyk, a ylly styfya an ewn opynyons in mes, mar automatek dell yll jyn gonn setha bùlettys. Yth esa y dhyscans orth y formya indelma; yth esa an tavas ow provia daffar, ha namnag o daffar heb fall; hag yth esa gwy an geryow, aga son anwhek ha certan hacter gorth, in acord dhe spyrys Kernsok, ow cul gweres orth an argerth whath dhe voy.

Inwedh y’n gwre an feth nag esa lies ger dhe gafos. Comparys orth agan gerva ny, gerva Nowgows o munys, ha fordhow nowyth dh’y lehe a vedha devîsys pùb termyn. In gwir nyns o Nowgows kepar ha kenyver tavas bew aral, rag an erva o gyllys byhanna, adar brâssa, pùb bledhen. Oll an leheans o gwain, awos seul vyhanna an dôwys, seul vyhanna an temptacyon kemeres preder. Yth esa govenek wàr an dyweth tell vedha geryow côwsys in mes a’n vriansen heb ûsya uhella cresen vëth a’n empynnyon. An gosten-ma o avowys yn ôpyn i’n ger Nowgows hoslavar, ha’y vênyng o ‘qwackya in maner hoos’. Gans lies ger aral in Gerva B, yth o hoslavar omborthus in y styr. An pëth o qwackys in mes, mar pedha hemma unweyth opynyons ewngryjyk, nyns o ma’s goblegya gormola, ha bÿth pàn wrella Baner a Gernow descrefa onen a’n arethoryon i’n Party avell hoslavaryas dobelveurdha, hèm o prais tomm ha brâs y valew.

__________________

Gerva C. Yth o Gerva C keworransus dhe’n re erel, hag inhy nyns esa ma’s termow sciensek ha teknegyl. Yth êns y hevelep dhe’n re usy aswonys i’n jëdh hedhyw, ha byldys a’n elvennow kehaval, saw defînys yn tynn gans rach, dell o ûsys, may fêns y stryppys a’n styryow nag o desîrys. Yth esens y owth obeya an keth rêwlys gramer avell an geryow i’n dhyw erva aral. Nyns o ma’s nyver pòr vian a’n geryow C kefys in cows a bùb jorna pò in cows polytyk. An oberor sciensek, pò an teknyth, a wor trouvya oll an geryow esa otham anodhans in rol specyfyk dh’y arbenygyans, mès bohes venowgh y’n jeva moy ès dyscans scav a'n geryow esa ow longya dhe’n rolyow erel. Nyns o ma’s nebes geryow kefys yn kemmyn in pùb rol, ha nyns esa gerva vëth rag cows adro dhe borpos an Sciens avell devos an brës, pò avell maner predery, na fors pan scoren. Nyns esa ger vëth, heb wow, rag ‘Sciens’ y honen, dre rêson pynag oll mênyng a’n par-ma dhe vos côwsys lowr dre an ger Kernsok.

__________________

Dell usy an derivas a-uhon ow showya, namnag o côwsel opynyons camgryjyk, dres level pòr isel, ùnpossybyl in Nowgows. Y hylly den, heb mar, leverel herysys pòr arow aga gis, neb sort a vlasfemy. Y fia possybyl, rag ensampyl, leverel “Broder Bras yw andha.” Saw ny alsa an lavar-ma, na wrug ma’s gorra folneth apert in form a gows, bos mentênys der argyans rêsonek, drefen nag esa an geryow dhe gafos a via reqwîrys. Ny ylly tybyans vëth o contraryùs dhe Gernsok bos prederys marnas in form nywlek heb geryow, ha ny yllens y bos henwys lemen in fordh pòr jeneral, ow tampna lies tysk herysy in unn rahel heb aga defînya màn. In dêda ny ylly nagonen ûsya Nowgows rag porpos camgryjyk marnas dre dhastrailya rann a’n geryow yn ùnlafyl dhe Hengows arta. Rag ensampyl, “Pub den yw ekwal” o lavar possybyl in Nowgows, mès only i’n keth styr may fo “Pùb den yw tew” lavar possybyl in Hengows. Nyns esa ino errour vëth a gramer, saw yth esa ow côwsel gow tavadow – nyns yw pùb den eqwal y vrâster, y boos, y grefter. Nyns o an conceyt eqwalyta polytyk dhe gafos na fella, ytho y feu an is-styr-ma pùrjys in mes a’n ger ekwal. In 1984, mayth o Hengows whath an main kemmyn a gemenessa, yth esa peryl, warlergh damcanieth, bÿth pàn ve ger a Nowgows ûsyes, a berthy cov a’y styr gwredhek. In ober, nyns o cales dhe berson deskys in dobelbreder avoydya an peryl-ma; ha vanyshys kyns penn dew henath y fedha inwedh an possybylta a fyllel indelma. Ny wodhya den vëth, tevys gans Nowgows in bàn avell y davas unnyk, fatell esa dhe’n ger ‘eqwal’, i’n termyn coth, an is-styr ‘eqwal yn polytyk’; na tell o dhe ‘frank’, i’n termyn coth, styr ‘frank yn skiansek’ – kepar dell na wodhya den, heb clôwes tra vëth a wëdhpoll, an is-styryow yw kelmys gans ‘myternes’ hag ‘epscop’. Y fedha lies drogober, lies errour, na ylly an den-ma gul wàr neb cor namoy, dre rêson sempel y oll dhe vos dyhanow, ytho dres desmygyans. Ha yth o ragwelys fatell vedha nâsyow Nowgows creffa ha creffa whath in passyans an termyn – y fedha an geryow lehe ha lehe hogen, ha’ga styryow moy ha moy tynn, ha prest an chauns dysencressys a’ga ûsya yn camm.

Pàn ve Hengows gorfennys yn tien, an dewetha kevren dhe’n termyn passys a vedha trehys dhe ves. Y feu istory stumscrefys soladhëdh, mès yth esa dernygow a’n lien ow turya, omma hag ena, scappys a’n censorieth dhour, ha possybyl o dh’aga redya hedre ve whath godhvos a Hengows. I’n termyn esa ow tos, ha kyn fe dernygow a’n par-na ow turya dre jauns, y fedhens y dres ùnderstondyng, ytho antrailadow. Ùnpossybyl o trailya devyn Hengows dhe Nowgows marnas ev a dhescrif proces teknegyl pò neb gwythres pòr sempel a bùb jorna, pò marnas ev dhe vos ewngryjyk solabrës (hèn yw, dabrederek in Nowgows) in y dueth. Rag hemma, in ober, ny ylly lyver vëth screfys ogas lowr kyns ès 1960 bos trailys oll warbarth. Yth o res trailya lien a’n termyn kyns an Whêldro in maner ideologyl – hèn yw, chaunjya an mênyng kefrës ha’n tavas. Gas ny dhe gemeres, rag ensampyl, devyn meur y hanow in mes a ‘Derivadow Dystacter’:

We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal, that they are endowed by their Creator with certain inalienable Rights, that among these are Life, Liberty and the pursuit of Happiness. That to secure these rights, Governments are instituted among Men, deriving their just powers from the consent of the governed. That whenever any Form of Government becomes destructive of these ends, it is the Right of the People to alter or to abolish it, and to institute new Government ...

Fest ùnpossybyl via trailya hemma dhe Nowgows ha gwitha styr an mammscrif. Ny alsa trailyans dones nes ages an unn ger kammbreder. Ny alsa trailyans hir bos ma’s trailyans ideologyl, may fia geryow Jefferson chaunjys in cân gormel cowlvêstrynjys.

In gwiryoneth, yth esa rann vrâs a lien an osow passys solabrës in proces a vos transformys i’n very fordh-ma. Yth o desîradow, rag consyderacyon a’n roweth, gwitha cov a certan persons istorek, hag i’n kettermyn acordya aga gwrÿth gans fylosofy Kernsok. So dyvers auctours, kepar ha Shakespeare, Milton, Swift, Byron, Dickens hag erel, yth esens in argerth trailya: pàn ve an ober fynyshys, an mamscrîvyow, ha pùptra ken o duryes a lien an osow passys, a vedha dystrôwys. An trailyans-ma o negys lent ha lavurys, ha nyns o dhe wetyas ev dhe vos gorfennys kyns ès an kensa pò nessa degvledhen a’n kensa cansvledhen warn ugans. Inwedh yth esa myns brâs a lien nag o ma’s devnydhek – cowethlyfryow teknegyl dyhepcor, ha taclow haval – ha res o dyghtya an re-ma i’n keth vaner. Alowa termyn lowr dhe’n ober trailya o an brâssa skyla a’n dedhyans 2050 rag kemeres Nowgows in cowl-ûsyans kemmyn.

GERVA – GLOSSARY

Definitions have generally been confined to those relevant for the text. To keep the glossary to a manageable length the listing excludes the most common words. These are best looked up in Gerlyver Kescows (Ian Jackson).

On-line at https://www.skeulantavas.com/vocabulary/gerlyver-kescows-2nd-edition

If you need grammar, by far the most helpful book is Desky Kernowek (Nicholas Williams, Evertype 2012).

abstract adj abstract

afrêwlys adj irregular

afrêwlyster m afrêwlysterow irregularity

amser dremenys f preterite tense

an luyow a’n bobel phr the masses

anprederadow adj unthinkable

antrailadow adj untranslatable

araleryans ‖ m paraphrase

arbenygyans m speciality

arethor m arethoryon orator

argyans m argument

avoutry m adultery

berrdhorn ‖ m shorthand

berrheans ‖ m abbreviation

bosva f existence

bredereth m brotherhood

byldyans m construction

bÿsefan ‖ adj global, universal

cader f caderyow chair

camgryjyk adj unorthodox (as negative idea)

cammweyth ‖ m misdeed

carnal adj sexual

carnalyta m sex

censorieth f censorship

chastyta m chastity

clorlavar ‖ m clorlavarow ‖ euphemism

comparek adj comparative

consyderacyon m consideration

contraryùs adj inimical

cooth adj familiar

coplans m sexual intercourse

corforeth f corforethow corporation, body (organization)

corfya v embody

cot’heans ‖ m abbreviation

cowethlyver ‖ m cowethlyfryow ‖ manual

cowlvêstrynjys ‖ m absolute government

cragh-dhydhanans ‖ m rubbishy entertainment

creatya v create

creun m creunyon body (something accreted)

dastrailya v retranslate

decay m decay, decadence

defens a’n barryasow phr manning the barricades

degemeryans m acceptance

degvledhen f degvledhynnyow decade

den orth y wul phr agent

Derivadow Dystacter m The Declaration of Independence

dernyk m dernygow fragment

desîradow adj desirable

devîsya v devise, contrive

devnydhek adj utilitarian

devos f devosow habit

dre dowl phr deliberately

dyfeleby v mutilate

dyhanow adj nameless

dynatur adj unnatural, perverted

dynyver adj countless

dyscypyl m dyscyplys disciple, devotee

dysencressya v decrease

emôcyonal adj emotional

entent m ententys intention

eqwal adj equal

eqwalyta m equality

errour m errours error

erryans m aberration

êsyans m ease, convenience

ethyk adj ethical

etymologyl adj etymological

ewngrejyans ‖ f orthodoxy

ewngryjyk ‖ adj orthodox

exclûdya v exclude

folneth m silliness, absurdity

furvblegya ‖ v inflect

furvblegyans ‖ m inflection

furvyans m furvyansow formation

fylosofek adj philosophical

fylosofy m philosophy

fynyshya v finish

gerfurvyans ‖ m word-formation

goblegya v imply

goblegyans m implication

gologva f outlook

goractya v exaggerate

gordheweth adv finally, once and for all

gordhya v worship

gordon m gordonyow overtone

gorfen m ending

gorhemynadow m commandment

gorth adj wilful

gownowodhow ‖ pl spurious news

gwelva wàr an bÿs phr world-view

gweresek adj auxiliary

gwy f gwiow weave, texture

hag indella rag phr and so on

hanow m henwyn noun (used throughout for hanow crev)

hedhes m range

heb fall phr foolproof

henath m succeeding generation

heretycal adj heretical

herysy m herysys heresy

hesonecter m euphony

ideologyl adj ideological

imoralyta m immorality

in dêda phr in fact

in unn kesplethyans phr inextricably

instytûcyon m instytûcyons institution

jeneral adj general

jyn gonn m jynys machine-gun

kemmysk m mixture

keschaunjadôwder m interchangeability

kes-elvennek adj compound

kesgwlasegieth f internationalism

keslymna v make a composite picture

kessevyn adj primitive, basic

kestrowen f syntax

kevalsen f kevalsennow section

leheans m reduction

lemen prep except

lewdnes m fornication

low col lôwen lice

lowartha v do gardening

lyberta m liberty

naser m naseryow adjective (used throughout for hanow gwann)

nâsyow pl features

negedhy v negative

nes’hevyn m as adj kindred

newtral adj neutral

obedyent adj obedient, compliant

objetuster m objectivity

offys m offycys function

omborthuster m ambiguity

omdennys kepar ha gweder aspia phr telescoped

omwysca v get dressed

ordyr m order

percepcyon m perception

pùnyshys dre bain merwel phr punishable by death

part [... part] phr partly [... partly]

passyans m passing, passage

perfethhe ‖ v perfect

pëthek adj concrete (as opposed to abstract)

preferryans m preference

pùrjya v purge

py conj or

qwackya v quack

rag-gorrans m rag-gorransow prefix

ragweles v foresee

rangemeryans present m present participle

rêsonegieth f rationalism

rêwlyster m regularity

rowtya v control

scornus adj contemptuous

several adj separate, distinct

sherewynsy m wickedness

showya v show, demonstrate

skeuslyw ‖ m skeuslywyow ‖ shade, nuance

so conj so

socyalieth f socialism

soladhëdh adv already, a while ago

sompna v summon, call up

stacâtô m staccato

stryppya v strip

stumscrefa ‖ v rewrite (away from the truth)

sùpressya v suppress

tarya v tarry, linger

tavadow adj tangible, palpable

teknyth m teknydhyon technician

temygen f temygennow particle

term m termow term

tomm an golon phr enthusiastic

totalytaryan adj totalitarian

transformya v transform

tresourva f thesaurus, repertory

tuedhyans m tendency

tueth m tuedhow tendency

tyldya v cover (figuratively)

undon adj monotonous

ûsyans m use

varyans m variation

verbek adj verbal

wàr neb cor phr at all

warlergh pennrêwl ‖ phr in principle

warneth m consciousness

whenn col whennen weeds

woteweth = wosteweth