© 2021 Nicholas Williams
Pùb gwir gwethys / All rights reserved
Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen
Text an recordyans / Text of the recording
Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.
Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.
Theodor Herzl o Yêdhow hag ev a veu genys in Bûdapest, Ùngary, i’n vledhen mil eth cans whegh deg. Pàn o va seytek bloodh y deylu eth dhe drega in Viena. Ev a veu jornalyth hag avell gohebyth rag Frynk a’n paper nowodhow Neue Freie Presse ev a sewyas yn stroth affaire Dreifuss, sclander gorth-Yêdhow ha caus a strif ha dyssensyon dres eth bledhen. Alfred Dreifuss o Yêdhow ha capten i’n army Frynk, neb a veu cùhudhys fâlslych a aspians rag an Jermans. Pàn veu Dreifuss drës dhyrag an gort in Parys, Herzl a welas an cùntelesow brâs in Parys ow cria: ‘Mernans dhe’n Yêdhowon!’ hag ev a veu diegrys yn town. Pelha in Rùssya i’n keth termyn-na yth esa ow wharvos pogromow—garowder uthyk warbyn an Yêdhowon. Dre rêson a’n airgelgh gorth-Yêdhow in Ewrop Herzl a jaunjyas y dybyansow avarr ow tùchya omgessenyans an Yêdhowon gan an gowethas Jentyl. Ev a dhetermyas na ylly gorth-Yedhowieth bos fethys na yaghhës. An udn fordh rag Yêdhowon dh’y goheles o fùndyans a stât Yêdhow. I’n vledhen mil eth cans naw deg whegh Herzl a dhyllas Der Judenstaat (Stât an Yêdhowon). I’n pamflet-na ev a argyas y rêsa dhe’n bobel Yêdhow forsâkya Ewrop ha mos dhe Palestîn, aga fow istorek—hag i’n dedhyow-na radn a’n Empîr Tùrk. An Yêdhowon a’s teva kenedhlegieth saw ny yllens y goheles compressans gorth-Yêdhow ma’s der aga stât aga honen. I’n stât-na yn udnyk y hyllens enjoya aga gonesygeth ha practycya aga crejyans yn frank. I’n vledhen mil naw cans ha dew Herzl a dhyllas novel in dadn an tîtel Altneuland. I’n lyver yma Herzl ow ry dew byctour a Palestîn, kyns oll dell o hy in y dhedhyow ev, hag ena in y imajynacyon ugans bledhen moy adhewedhes, pàn o lies Yêdhow devedhys rag trega inhy. I’n termyn-na yth esa an pow ow soweny gans economy arnowyth ha gwiryow eqwal dhe bùbonen, be va Yêdhow pò Arab. Theodor Herzl ytho a veu tas an Zionieth. Ny wrug ev bythqweth mos rag trega in Palestîn bytegyns, rag ev a verwys in mil naw cans peswar, pàn nag o va ma’s peswar deg ha peder bloodh. Saw gesowgh ny dhe veras nebes moy clos orth tîtel y novel Altneuland. Dell hevel Herzl a wrug growndya hedna wàr hanow an synaga brâs in Prag, an Altneushûl, hèn yw dhe styrya ‘An Synaga Coth ha Nowyth.’ Pymp bledhen wosa mernans Herzl y feu cyta nowyth fùndys in Palestîn wàr amal north Jaffa. In lyver an profet Ezêkiel yth yw kefys tyller henwys Tel Aviv. Styr an hanow-na yw ‘crug brewyon men an gwaynten.’ Brewyon men yw coth ha’n gwaynten yw nowyth. Ytho pòr ogas yw sens Tel Aviv dhe Altneuland ‘pow coth ha nowyth’ a lyver Herzl. Rag hedna an cyta nowyth a gafas an hanow Tel Aviv. Res yw meneges bytegyns fatell usy certan re ow towtya mênyng an hanow Altneushûl. Y a lever nag yw altneu Yedhowek ‘Yiddish’, adar Ebrow, ow sygnyfia ‘mar teu va’, ow referrya dhe dhevedhyans an Messias. Saw hèn yw whedhel aral yn tien.