© 2022 Nicholas Williams
Pùb gwir gwethys / All rights reserved
Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen
Text an recordyans / Text of the recording
Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.
Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.
I’n vledhen mil eth cans pymp deg pymp an prydyth Amerycan Henry Longfellow a dhyllas bardhonak hir in dadn an tîtel Hiawatha. Yma an brydydhieth ow terivas adro dhe Hiawatha, Amereyndan yonk a’n trib Ojibwa hag a’y gerensa drist rag Minnehaha, benyn yonk a’n trib Dakota. Nyns o brusysy unver ow tùchya qwalyta an bardhonak saw y feu redyoryon gebmyn in bÿs an Sowsnek plêsys brâs gans an lyver. An screfores George Eliot, rag ensampyl, a gonsydras Hiawatha dhe vos onen a’n dhew ober gwelha a lien an Stâtys Udnys. Ow tùchya testen an bardhonak ha spessly ow tùchya gwerseth Hiawatha, apert yw fatell gafas Longfellow meur a’y awen dhyworth bardhonak in Fynek—an Kalevala. Yth yw Hiawatha screfys i’n keth gwerseth avell an Kalevala, corvadnow a beswar pooslev pò ‘trochaic tetrameters’. Ny a wor fatell spênas Longfellow termyn in bledhydnyow try deg an nawnjegves cansvledhen in Ewrop hag ev a bassyas udn hâv in Swêden. Ena ev a dhescas nebes Fynek. Ev a dhescas tavosow Ewropean erel, Jerman comprehendys. Dell hevel ev a redyas an Kalevala in trailyans Jerman dyllys i’n vledhen mil eth cans pymp deg dew. Apert yw fatell o an Kalevala consydrys ober prydydhieth vrâs ha nyns yw marth Longfellow dhe gafos inspyracyon dhyworto. An Kalevala yn fenowgh re beu gelwys epyk nacyonal Fynlond, saw nyns yw ewn an tîtel-na. Nyns usy an lyver ow tyghtya gorwer nôbyl ow qwerrya hag ow tanta benenes bryntyn. I’n contrary part yth yw an Kalevala cùntellyans a ganow tradycyonal kemerys dhyworth canoryon ha canoresow anlettrys in Carêlya, radn a Fynlond i’n dedhyow-na. Y feu an canow cùntellys ha gorrys warbarth gans medhek Fynek henwys Elias Lonnröt. An kensa versyon a veu dyllys i’n vledhen mil eth cans try deg pymp, ha’n secùnd moy ès deg bledhen wosa hedna. Yma an hanow Kalevala dhe vos ùnderstondys avell Pow Kaleva, randir vian in North a Carêlya. An try ferson brâssa i’n Kalevala yw Ilmarinen, Väinämöinen ha Lemminkäinen. Ilmarinen yw creftor ha gov. Kynth eus nebes hyntys i’n text fatell o va duw i’n whedhlow moyha avarr, nyns eus ol vëth a hedna in y garacter. Nyns ywa ma’s den kebmyn usy ow tanta hag ow qwainya myrgh deg an wragh, Louhi. Väinämöinen yw gelwys ‘coth’ pùpprës rag coth o va pàn veu va genys. Den fur ywa, canor ha mûsycyen spladn wàr an delyn. Nyns usy ev nefra bytegys ow soweny dhe wainya gwreg. Lemminkäinen yw contraryùs yn tien dhe Väinämöinen, rag Lemminkäinen yw den brâs rag an benenes hag y fëdh ev pùb termyn ow tedna trobel hag ancombrynjy warnodho y honen. Ev yw teyp ewn a’n knâva neb yw kefys yn fenowgh in lien an bobel. An Kalevala yw a broweth brâs rag an Fynas, dre rêson an ober dhe brovia ragthans lien nacyonal. In termyn Lonröt Fynlond o Dùcheth a’n Empîr Rùssyan. Geseth yw hebma: kynth yw Fynlond anserhak lebmyn avell poblegeth sovran, an tyleryow may feu cùntellys canow an Kalevala, hedhyw i’n jëdh y yw radn a Rùssya.