© 2025 Nicholas Williams
Pùb gwir gwethys / All rights reserved
Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen
Text an recordyans / Text of the recording
Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.
Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.
Oos Yey yw termyn in ragistory pàn esa lehow tew a yey ‘thick ice sheets’ ow cudha anteryow ledan a’n norvÿs. Prejyow a rewlivans a’n sort-na a yll durya mylyons a vledhydnyow ha pelha y a yll dasformya semlant enep an planet. An Oos Yey moyha arnowyth a wharva i’n Termyn Pleystocên, hèn yw styrya dhyworth dew poynt whe mylyon bledhen alebma bys udnek mil ha seyth cans bledhen alebma. Y fedha termynyow tobma ajy dhe’n Oos Yey hag yth yw an prejyow-na gelwys interglacyalys. Dell hevel yth eson ny hedhyw owth enjoya interglacyal in oos yey, dell yw apert dhyworth an legh yey i’n Arctek ha’n yey i’n mor adro dhe Antarctyca. Nyns yw godhvedhys yn tien prag yma osow yey ow wharvos. Yma lies tra recknys avell rêsons dh’aga sordya, in aga mesk le actyvyta wàr an howl, chaunjys in kelghtro pò ‘orbit’ an norvÿs, chaunjys in inclynyans an bÿs tro ha’n howl ha dre lycklod taclow erel. A les yw fatell esa an ehen a vab den henwys an Neandertâlys ow pêwa in dedhyow yêynha an oos yey dewetha. Yth o an Neandertâlys kefys in Ewrop hag in west a Asya dres termyn a dhew cans mil bledhen hag y êth mes a wel adro dhe seyth mil warn ugans bledhen alebma. Y yw gelwys Neandertâlys dre rêson an kensa eskern dhywortans dhe vos kefys in tyller gelwys Neandertal in Jermany, valy bian ogas dhe Düsseldorf. Ow tùchya shâp y gorf, an den Neandertal o berrdew, y frigow o ledan hag yth esa trum balek pò ‘protruding ridge’ a-ugh y dhewlagas. Yth o ev ha’y gowetha yn few in orny Oos an Yey ha rag hedna meur a arwedhyow anodhans re beu kefys in câvyow—trigvaow saw i’n awel pòr yêyn. Dell hevel colm an Neandertâlys gans câvyow a lêdyas pobel a’gan oos ny dhe gresy nag esa ma’s bohes inter an Neandertâlys ha’n appys brâs. Warlergh moy whythrans bytegyns res veu amendya an vreus-na. I’n kensa le y feu dyscudhys fatell o an Neandertâlys moy haval dhyn ny ès dell esa arbenygoryon ow predery wostallath. Lebmyn ny a wor fatell wre an Neandertâlys devnyth a dan; y a wre encledhyas aga thus marow; y a wre creatya kelhow a veyn (‘stone circles’), gwil toulys a eskern bestas ha jowalys a skyvlow edhnow; y a wre adorna aga horf gans pluv, ha paintya wàr fosow câvyow, y a wre seny mûsyk gans tollgern a ascorn, ha gwil bleus a blansow ha medhegieth a losowys; y a wre rostya boos, ha gwil glus a rusken faw. Pelha yma dùstuny dâ y hyllens clôwes ha côwsel poran kepar ha ny. I’n dallath yth o siencydhyon certan fatell o an ehen Homo neanderthalensis dyffrans yn tien dhyworth Homo sapiens—agan ehen ny. Apert yw bytegyns y whre an Neandertâlys ha’gan hendasow interdenethy. Hèn yw an rêson fatell usy an mab den arnowyth ow kesradna inter onen ha peswar an cans a’y genôm gans an Neandertâlys. Yma hedna ow styrya nag o an Neandertâlys qwalokys milus overdevys gans blew. I’n contrary part y o tus ha benenes kepar ha ny.