(526) Symas hag Appys - lovinglivingcornish

Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen

Text an recordyans / Text of the recording

Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.

Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.

Yma symas ‘monkeys’ i’n bÿs hag yma appys ‘apes’. Yn fenowgh yma pobel owth ûsya an ger sym rag côwsel adro dhe appys saw hedna yw errour. Kynth usy appys ha symas ow longya dhe’n keth teylu, hèn yw an prîmâtys, yma dyffransow intredhans. An appys dre vrâs yw brâssa ès an symas. Pelha symas a’s teves lostednow, saw oll an appys yw heb losten vÿth. Yth yw symas kefys i’n Bÿs Coth, in Âsya, in Afryca, hag i’n Bÿs Nowyth kefrÿs. Yth yw symas an Bÿs Nowyth dhe gafos in meur a forestys inter Mexyco hag Arjentîna. Symas Ameryca a’s teves lostednow a yll bos ûsys gansans rag dalhedna branchys ha taclow erel. Yma paleo-biologydhyon ow comendya fatell wrug an dhyw ehen a symas kescar dhyworth y gela adro dhe dhewgans mylyon bledhen alebma. Dre lycklod, yn medhons an keth sciencydhyon, symas an Bÿs Nowyth a dheuth dhe’n Amerycas dhyworth neb le in Afryca dres an Mor Atlantek wàr scathow clos a blansow pò ‘rafts of vegetation’. Nyns eus dùstuny vÿth dhe scodhya an dhamcanieth-na. In mesk an appys ny a yll nyvera an sortow-ma: gybons (teylu Hypobatidae); an re-na yw an appys byhadna; orang ûtans (a’n kynda Pongo); an re-na yw kefys i’n forestys a’n ÿst a Âsya; goryllas (Gorilla gorilla) kefys in forestys in Cres Afryca; ha wàr an dyweth an chympansy (Pan troglodytes). Yma sort arbednyk a jympansy yw nebes le in myns ès an chympansy kebmyn ha’n sort bian-na yw aswonys avell an bonôbô (P. paniscus). Kynth yw symas kefys in lies pow i’n bÿs, nyns yw kefys ma’s udn kynda a sym in Ewrop, hèn yw an macâk (Macaca sylvanus) neb yw kefys in Jybraltar. Aswonys yw an sym-na avell ‘barbary ape’ in Sowsnek, kyn nag ywa appa poynt. Coynt lowr yth yw macâk Jybraltar an udn sym na’n jeves losten vÿth. Heb mar yma mab den (Homo sapiens) ow longya dhe deylu an prîmatys, warbarth gans an appys ha’n symas. Herwyth damcanieth Charlys Darwin ha’y sewysy an chympansy ha mab den a wrug kescar an eyl dhyworth y gela, hèn yw dhyworth aga hendas kebmyn in Afryca adro dhe eth mylyon bledhen alebma. Ena ragform a H. sapiens a wrug evolvya dhe vos mab den arnowyth hag ena gasa Afryca hag omlêsa dres oll an norvÿs. Apert yw bytegyns nag yw certan an narracyon-na hag yth yw cales y scodhya lebmyn. I’n kensa le ny spêdyas anthropologydhyon bythqweth dhe drovya dùstuny omgaregys pò ‘fossil evidence’ a brîmât vÿth hanter-fordh inter appa ha mab den. Oll an omgaregydnow re beu kefys bys hedhyw yw appys brâs (Australopithecus) pò mebyon tus (Homo); ny veu kebmysk vÿth kefys whath. Yma ken caletter warbydn an narracyon-na inwedh. Yma sciencydhyon ow tyscudha dùstuny omgaregys a vebyon tus lies bledhen avarra ès dell esens y ow qwetyas hag in tyleryow fest pell dhyworth Afryca. Rag ensampyl sortow erel a vebyon tus re beu dyscudhys i’n cansvledhen-ma in Israel, in Sybêrya, in Îslond, in Cathay hag in Enesow Felypînek. Dre lyckod yma sortow moy whath a vab den avarr dhe dhyscudha. Apert yw nag yw devedhyans Homo sapiens convedhys yn tien whath.