© 2025 Nicholas Williams
Pùb gwir gwethys / All rights reserved
Clyckya obma ha goslowes / Click here to listen
Text an recordyans / Text of the recording
Egery in dyw several fenester rag gweles an text ha goslowes i’n kettermyn.
Open in two separate windows to see the text and listen at the same time.
Alkemy yw tradycyon a fug-sciens o practycys i’n dedhyow coth in lies pow. A les specyal dhyn yw alkemy an bÿs Moslem hag a’n West a Ewrop i’n Osow Cres. Yth o alkemy an hanow rÿs i’n dewdhegves cansvledhen in Ewrop dhe system preder neb o kelmys gans an sterdhewynieth. Nyns yw certan tardhans an ger alkemy, saw dell hevel yma an hanow ow tos dre Sowsnek Cres dre Frynkek Coth dre Latyn a’n Osow Cres dhyworth an ger Arabek al-kîmiyâ; al ena yw an ger mell Arabek hag yth yw kîmiyâ benthygys dhyworth khēmia, khēmeia in Grêk ‘an art a drailya olcanow.’ Yth yw alkemy ha sterdhewynieth aga dyw ow whelas dyscudha an kescowethyans inter mab den ha’n cosmos ha dhe wil devnyth a’n kescowethyans-na rag prow mab den. Y whre alkemy Ewropean devnyth a dhyvers fylosofys, rag ensampel Platonieth, Gnostygieth ha Neo-Platonieth. Try thowl moyha a bris an alkemydhyon o an re-ma: kensa: an trailyans a olcan isel (plobm hag erel) dhe owr pò arhans; secùnd: creacyon a dyntour (elixir) an anvarwoleth; ha tressa: leunsawment pò panacea rag sawya pùb cleves. Yth o men an fylosofers pò magnum opus in Latyn sùbstans desmygys a’n alkemydhyon ha dredho y halsa owr pò arhans bos gwrÿs a blobm, pò a gen olcan isel; pelha y halsa men an fylosofer gweres ow qwil tyntour anvarwoleth ha leunsawment. Rag attainya pò dyscudha men an fylosofers y hylly gwil devnyth a’n conceyt a prima materia pò an ‘kensa mater.’ Hèn yw dhe styrya, an mater ûnyversal, haval dhe’n qwyntessens pò aether. Conceyt aral o anima mundi, hèn yw an spyrys ûnyversal usy ow lêsa der oll an cosmos hag usy ow ry bêwnans dhe genyver tra. Alkemydhyon an Osow Cres a adoptyas damcanieth Arystôtel, a levery nag o ma’s peswar element: tan, air, dor ha dowr. Y a dhegemeras an nocyons a’n seyth planet classyk, hèn yw, Howl, Loor, Merth, Merher, Gwener, Jùbyter ha Sadorn; ha seyth olcan an antyqwyta esa ow cortheby dhodhans. Pelha yth o duwow an Romans coth kelmys gans an planettys. Dell o ûsys an alkemydhyon a wre sensy aga ober in sêcret ha rag hedna y a wre devnyth a cîfers hag a symbolieth gevrînek. Res yw merkya inwedh fatell veu trailys i’n dewdhegves cansvledhen lies lyver Islamek ow tùchya sciens dhe Latyn, ha warbarth gans hedna y feu fylosofy Arystôtel dascudhys. Hedna a lêdyas dhe encressyans brâs in alkemy. Alkemydhyon Arabek hag Ewopean a dhysplêgyas dornas essensek a gîsyow ober rag an whelva pò ‘laboratory’ ha lies jyn ha lies term kefrÿs. Yma radn a’n re-na in ûsyans i’n jëdh hedhyw. Rag ensampel yth esens owth ûsya an alembic hag yth yw an keth darbar ûsys hedhyw rag styllya ‘to distill’. Ger a bris a ros an alkemydhyon dhyn yw alcohol. Heb mar ny spêdyas alkemydhyon an Osow Crês dhe attainya aga thowlow a drailva olcan isel dhe owr hag arhans, ha ny wrussons dyscudha an tyntour a vêwnans nag a’n leunsawment. Hèn o drefen nag o possybyl onen vÿth a’n towlow o ervirys gansans; dre hap bytegyns meur a’ga frevyansow a lêdyas dhe avauncyans in kemystry hag in medhegieth.