Lorna Doone - lovinglivingcornish

R.D. Blackmore

Chaptra 1

ELVEDNOW A DHYSCANS

Yma Gerva awoles

Mars eus nebonen whensys dhe redya whedhel sempel yw derivys yn sempel, me, John Ridd, a Bluw Oare, in conteth Gwlas an Hâv, yêman ha warden an eglos, re welas ha kemeres radn in nebes gwrëth a’n côstys-ma, a wrav vy whelas restry wàr baper, mar mydn Duw sparya remembrans dhybm yn few. Ha res yw dhe’n re a gev an lyver-ma perthy cov y bosaf ow screfa rag glanhe agan pluw a gabel ha drog-hanow, ha kefrës bos neb tra a vydn apperya, dell gresaf, re venowgh ino, ha hèn yw – nag ov vy ma’s onen plain dydhysk, heb ledna yêthow tramor, dell dhegoth dhe dhen jentyl, na codnek orth geryow hir (i’m tavas ow honen kyn fe), marnas myns a wrug vy gwainya a’n Beybel, pò a Vêster William Shakespeare, esof ow talveja uhel, erbydn breus an pow. Wàr verr lavarow, pedn cog ov vy, saw dâ lowr in mesk yêmans.

Ow thas, neb o den dâ y sùbstans, dell eson ny ow reckna in Gûn Esk dhe’n lyha, ha sêsans dhodho, nans yw lies denythyans, a’gan amêthva, onen a deyr mayth yw agan pluw (an darn whar anedhy) rydnys intredhans, an gwelha ha’n brâssa a’n teyr; ev, John Ridd tas, warden an eglos ha sodhak an rolyow, neb o estêmyor meur a’n dyscans, hag abyl teg dhe screfa y hanow, y’m danvonas, y udn vab, dhe’n scol in Tiverton, in Pow Densher. Rag chif-bost dhe’n dre goth-na (marnas hy stâpel gwlân) yw hy scol gramer wordhy, an brâssa in Englond a’n West, fùndys ha stâtys larj i’n vledhen 1604, gans Mêster Peter Blundell, a’n keth tyller-na, padnor.

Obma, abàn veuma dêwdhek bloodh, me o ascendys solabrës bys i’n uhelha scol, ha me a wodhya redya Eutropius ha Caesar yn frav – dre weres an versyon Sowsnek – ha whe gwers Ovyd inwedh. Yth esa pobel ow leverel me dhe ascendya, kyns bos cowldevys, bys i’n tressa class ogasty, rag ow gnas dhe vos dywysyk; kynth en vy, dell o pùb huny umverhës (saw ow mabm), pollat tew y bedn. Mès y fia hedna, dell woraf lebmyn convedhes, whans dres ableth mab tiak; rag nyns eus ma’s udn class a-ugh an tressa, ha’y esely yw scolheygyon leun a vêstry, ewndîtlys ‘monytor’. Ytho y wharva, dre grâss Duw, me dhe vos sompnys in mes a’n dyscans, pàn esen vy a’m eseth in desk kensa class (yonca radn) an uhelha scol, ow tallath an verb Grêk τύπτω.

Y lavas cotha mab wydn vy leverel na alsen vy nefra desky φιλέω, deg folen pelha i’n gramer, hag obery dres hedna ny ylly eev, in spit dhe lies strocas heweres. Me a wor bos dhodho moy a bedn agesof – kyn na vëdh nefra kebmys body; ha me owth aswon grâss a cessya avarr, hag uvel ha yahus ow hot.

Saw mars os dowtys me dhe vos ena in gwir, ha me skentyl mar scant, kê gwel ow hanow vy, ‘John Ridd’, gravys wàr an very form-na. Forsôth, abàn veu vy crev lowr rag egery collel ha spellya ow hanow, me a dhalathas y ravya i’n predn derow, yn kensa wàr an stock mayth esen vy a’m eseth, dhana wàr an desk dhyragtho: hag ot ow mab wydn orth y redya i’n eur-ma, i’n present termyn hedhyw, ha parys dhe omlath gans seul a wrelha ges a’n scrif – ‘John Ridd y hanow’, – gwrës unweyth arta in ‘winkeys’, yw devîs dregynus mès jolyf, ha ny a gemeras meur plesour ino.

An vaner gwil ‘winkey’ yw dell sew, ha me ow screfa, rag na vetha flogh vëth, na flogh wydn, gwil onen in tre vy; mar mydn defry, me a wel an merk heb let, ha scorya warnodho yn tâ. Res yw dhe’n scolor cafos, dre bejadow pò dre bris, dornas a sâlpîter, ena gans an gollel, a via gwell êwna y bluv gensy, ev a bal toll le mayth yw tewder an desk teyr mêsva. Res yw gasa cres an toll dhe vos tolgh, ha’n amal adro pelys downha. Ena an scolor a’n lenow a sâlpîter, marnas tyller bian i’n cres, may ma both an predn. Wàr an bothan (ha gwell mar sev scobmyn in bàn) ev a wra fastya goles y gantol sov, pò ‘lost an logosen’, dell vedha cries genen, anowys hag ow tanya yn smoth. Wharê, pàn wrelha ev redya y lesson dhe’n lugernyk-ma, ha derevel traweythyow y lagasow martesen, tan an gantol a wra kibya an pîter in udn drefya, in udn lebmel. Res dhan yw dhe’n studhyor sêsya y bluven, heb predery a’n bleyn, ha kemysky yn fen, hag ev a vydn aspia golow kepar ha loskvenydhyow, ha mog rych, ha gwrîhon ow mos mery; na ny wra hedhy, mar mydn kemysky yn fur, ha mar pëdh pîter lowr, erna vo an predn debrys ha due, kepar ha telly dor bys in pith. Now god chauns dhe bedn py maw pynag, dour orth y lyver, a vo esedhys in dadno! Saw, dres pùptra, gorr with dhe bractycya an greft-ma kyns ès an descador dhe dhos dh’y dhesk ev arâg, in loos an myttyn abrës.

Y fëdh gîsyow erel a dhevos, oll a’n keth valew, ow tarya in scol Blundell – golesky cappys nos, rag ensampyl; saw kynth eus sawor plesont dhodhans, ow tyseha covyon yn fresk, ny allama powes ha’ga merkya, ma’s an ûsadow martesen pàn dheffa an liv. Yma chy an scol byldys ryb strem, heb bos strem brâs, cries ‘Lowman’, usy ow resek bys in les dowr Esk, ogas ha mildir wàr nans. Strem Lowman, kyn na gar kedrydn ha garowder (dell y’s car agan Lynn), a wra bytegyns ûsya lîva bys in reverthy crev pàn vydna cowosow provôkya; ha, kyns oll, pàn vydna keslacka bian, cries ‘streth Taunton’ – may whrug vy cùntell an gwelha beler a worras den bythqweth holan warnodhans – dones in udn ewony kepar ha margh meur, gell kesten, owth omdherevel dhe labma dres an kêweyth. I’n eur-na fosow meyn loos Blundell a vëdh compassys a bùb tu, hag omdroyllyans a dhowrow ow lenwel oll an tnow, hag y fëdh cales dhe’n scoloryon dhëdh mos tre dh’aga soper.

Hag i’n termyn-na, an porthor, Còb coth (henwys awos y votas cober rag gwetha y dorr rag an glebor, ha’y dhewfrik cober kefrës, awos dowrow erel), y dûta ev yw sevel ryb an yet, rag attendya an estyll budhyans, rygolys an eyl dh’y gela, ha meras orth sordyans an liv, heb bos golhys dhe ves, mar pleg dhe Dhuw y dhyffres. Saw pell kyns ès an liv dhe hedhes bys in ughboynt, hag ev whath ow cressya, certan mebyon canhasow a wra meras wàr an fednans ow codha dhe’n carthtell, hag anjy kefrës owth aspias avês dhe’n fosow pàn gemerha Còb y gordyal. Ha knack dhyrag an yet, knack arâg an warak, mayth yw an dor cauncys pòr sêmly, te a wel, in lytherednow kempen, P.B. screfys yn frâs a vùliow gwydn munys. Now, yth yw ûsadow ha laha, pàn usy an dowrow owth invâdya, boneyl ow frôsa an fos ahës, adhadn pons an fordh, bò ow tròm-devera dres an buthynyow in mes a gledhyans gelwys ‘Trogh Owen’ – ha me a’n gwelas ow honen, devedhys in kepar maner, oll an dhyw – i’n very prës may fo an element cressys dhe lyckya udn vulien a lytherednow an fùndyor, y fëdh cubmyas dhe bùb maw, na fors pana vyns bian, pana fowt a dhyscans, rag fysky dhe’n scolrômys brâs, may fo ugans descador a’ga eseth yn sad, ha’n maw ow cria in udn uja, ‘P.B.’

I’n tor’-na, uhel aga ùllyans, y fëdh an vebyon ow lebmel in bàn, pò forsâkya sav cosel; y fedhons y ow tôwlel aga happa dhe’n to a brednyer du, ha’n very lyfryow par hap inwedh; ha’n vebyon vian a vëdh holya an vrâsyon. Oll warbarth, y fedhons ow mos yn fen, rag gweles gwain a’n dowrow, ha galarow Còb, ha plegys vedhons y dhe bôtya an scoloryon dhëdh in mes, ha’ga ger scant perthynus dhe gortesy. Ena y fydn an dhescadoryon lagata an eyl orth y gela, rag nag eus class namoy, ha (drefen fowt a vebyon dhe dhesky) neb fordh y fedhons y ow sensy aga clap. Gans bobm amuvys y fydnons y degea an lyfryow, ha ry galow an eyl dh’y gela rag pib backa ha dewosow tramor, ow comendya chauns an sêson, ha’n confort pell dhyworth dowr yêyn.

Saw, mir! Otta vy ow remembra taclow bian ha truflys an floholeth, owth ankevy an bêwnans poos ha wherow a veu tremenys drestof a’y wosa. Mar nyns oma nag onen cales ow natur nag onen kêys ow nas, Duw a wor na veu dyfyk a rùttyans ha brêwyans, rag gwil men a’m colon. Bytegyns, ny allama cresy, maner vëth, dell dhegoth dhyn hâtya intredhon, ha bêwa pell dyberthys, may fo kenyver onen ow stoppya min y fow bian; kepar dell wra bestas gwyls an coos, ha’n ûtans blewak yw kerhys lebmyn dres an mor, ha pùb huny gans chain warnodho. Gas an mater-ma dhe vos dell vydna. Abyl nyns ov vy dh’y styrya, ha martesen ny vëdh mab wydn ow mab wydn naneyl. Nor’vy ma’s bos an gwaneth gwell ès pàn dhalethys aga gonys.

This translation is just one in the Cornish series First Chapters of the Classics. Click or tap here for a catalogue of the whole series, with quick links to each item.

GERVA – GLOSSARY

Definitions have generally been confined to those relevant for the story. To keep the glossary to a manageable length the listing excludes the most common words. These are best looked up in Gerlyver Kescows (Ian Jackson).

On-line at: https://www.skeulantavas.com/vocabulary/gerlyver-kescows-2nd-edition

If you need grammar, by far the most helpful book is Desky Kernowek (Nicholas Williams, Evertype 2012).

ableth m ability

abrës adv early

amêthva f amêthvaow farm

amuvys adj emotional, spirited

aswon grâss phr be grateful

bedha v dare

beler col cress

blewak adj hairy

both f bothow boss

brêwyans m pounding

bùlien f bùliow pebble

buthyn m buthynyow meadow

carthtoll m carthtell drain-hole

cauncya v pave

cledhyans m cut (for drainage)

compassa v encompass

cordyal m cordyals cordial

degoth verb it is fitting

denythyans m generation

derow col derowen oak

devos f rite, custom

dydhysk adj unlettered

dyscans m learning, education

dyseha v refresh

element m elementys element

estêmyor m estêmyoryon admirer

ewony v foam

fednans m overflowing, surplus water

floholeth m infancy

forsôth interj forsooth

fow m fowys den

fùndyor m fùndyoryon founder

galar m galarow tribulation

gell kesten phr roan

glebor m wet, damp

golesky v singe

gravya v engrave

Gûn Esk place-name Exmoor

gwaneth col wheat

heweres adj helpful

invâdya v invade

keas v enclose

keslacka m keslackys co-stream

kêweyth m hedgerow

lagata v stare

ledna v read (formally)

lîva v flood

lugernyk m lugernygow little lamp

mab wydn m mebyon gwydn grandson

mery adj merry

mêstry m mastery

nor’vy = ny worama

omdherevel v rear up

omdroyllyans m looping, meandering

padnor m panoryon clothier

pîter m petre (= saltpetre)

porthor m porthoryon porter

practycya v practise

remembrans m memory

reverthy m torrent

rùttyans m rubbing

rygolya v groove

sâlpîter m saltpetre

scolheyk m scolheygyon scholar

scolor dëdh m scoloryon dhëdh day pupil

scolrôm m scolrômys schoolroom

scorya v score

sêsans m seisin

smoth adj smooth

sodhak an rolyow m sodhogyon overseer

sompna v summon

sordyans m rising

sov m tallow

sparya v spare

stâpel m stâplys staple

stâtya v endow

strem m strêmys stream

streth m strêthow brook

sùbstans m substance

tarya v tarry, abide

tewder m thickness

tnow m tenwyn vale

tolgh m tolhow hillock

trefya = trewa

ùllyans m yelling

ûsya v + verb-noun be wont to

ûtan m ûtans outang

warden m wardens warden

yêman m yêmans yeoman